Klauzula o zakazie konkurencji często pojawia się w umowach stron, które nawiązują współpracę biznesową. Czym jest zakaz konkurencji i w jakich sytuacjach warto go uwzględnić? Jakie są skutki klauzuli o takim zakazie? Wyjaśniamy w artykule poniżej.

Spis treści

Co oznacza zakaz konkurencji?

Zakaz konkurencji wynika z art. 101¹Kodeksu pracy. Zgodnie z ustawową definicją, w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. W praktyce oznacza to, że:

pracownik jest zobowiązany do niepodejmowania działalności, która mogłaby zaszkodzić interesom pracodawcy,
zakaz może dotyczyć zarówno prowadzenia przez pracownika działalności gospodarczej, jak i wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej,
szczegółowy zakres zakazu określa umowa między pracownikiem a pracodawcą.

Zakaz konkurencji stosuje się odpowiednio do sytuacji, gdy pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy, z zastrzeżeniem wypadków wskazanych w ustawie. Wysokość odszkodowania nie może być niższa od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Może być wypłacane w miesięcznych ratach.

Zakaz konkurencji charakteryzuje to, że:

jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy jest uzasadniony interesem pracodawcy.
za jego naruszenie pracownik może zostać ukarany przez pracodawcę grzywną lub wypowiedzeniem umowy o pracę,
nie może dotyczyć działalności, która nie jest konkurencyjna wobec działalności pracodawcy.
przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

Forma umowy o zakazie konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji musi:

być zawarta na piśmie, pod rygorem nieważności,
określać okres obowiązywania zakazu.

Oznacza to, że nie można jej zawrzeć, przedłużyć czy zmienić w sposób dorozumiany. Ustawodawca traktuje na równi z oświadczeniem złożonym w formie pisemnej wyłącznie oświadczenie złożone w postaci elektronicznej z bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy użyciu ważnego kwalifikowanego certyfikatu (art. 78 § 2 kc).

Wymóg zachowania formy pisemnej dotyczy umowy o zakazie konkurencji zarówno zawieraj w trakcie trwania stosunku pracy, jak i po jego ustaniu. Zachowanie tej formy sprzyja przejrzystości zakresu zakazu i sprzyja ochronie stron stosunku pracy.

Jakie zmiany czekają na pracowników i pracodawców w Kodeksie pracy 2024? Dowiesz się w tym artykule

Zakres podmiotowy i czasowy zakazu konkurencji

Zakaz konkurencji może obowiązywać w czasie trwania stosunku pracy, jak i po jego ustaniu. Pracodawca może zawrzeć umowę o zakazie konkurencji z każdym pracownikiem, czyli nie tylko takim, który ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Umowa lojalnościowa jest zawierana w związku z istnieniem stosunku pracy, bez względu na jego podstawę, choć najczęściej jest to stosunek pracy. Strony mogą zawrzeć umowę o zakazie konkurencji w chwili zawarcia umowy o pracę, jak i w trakcie zatrudnienia.

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy obowiązuje tylko pracowników, którzy mają dostęp do szczególnie ważnych informacji. Informacje te muszą mieć charakter poufny i mogą być wykorzystane przez konkurencję do wyrządzenia szkody pracodawcy.

Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy powinna wskazywać okres obowiązywania ustalonych zakazów i ograniczeń, nie dłuższy jednak niż czas trwania stosunku pracy. Strony mogą przyjąć, że umowa o zakazie konkurencji rozwiązuje się np. z upływem okresu, na jaki została zawarta, z chwilą ustania stosunku pracy.

Z kolei okres obowiązywania umowy o zakazie konkurencji zawieranej po ustaniu stosunku pracy jest związany z okresem po jego ustaniu. Oznacz to, że zakaz konkurencji aktualizuje w chwili, gdy stron już nie łączy stosunek pracy. Umowa ta jest zawierana z zastrzeżeniem specyficznie określonego terminu.

Co to jest działalność konkurencyjna?

Ustawodawca nie wprowadził definicji działalności konkurencyjnej. Przyznał stronom prawo do swobodnego kształtowania jej zakresu (zakresu przedmiotowego, podmiotowego, czasowego oraz terytorialnego), przy zachowaniu ram ustawowych. Jednocześnie to pracodawca wyznacza zakres działalności konkurencyjnej w umowie lojalnościowej. Przemawia za tym jego interes w ochronie funkcjonowania zakładu pracy.

Głównym wyznacznikiem zakresu zakazu konkurencji jest profil działalności pracodawcy. Niedopuszczalne są postanowienia umowy lojalnościowej, które obejmowałyby zakazem działalność pracownika niepokrywającą się z przedmiotem działalności pracodawcy. Kluczowe jest realne zagrożenie dla interesów pracodawcy.

Przykładem działalności objętej zakresem umowy o zakazie konkurencji może być m.in.:

prowadzenie przez pracownika firmy świadczącej takie same usługi jak pracodawca,
zatrudnienie pracownika na stanowisku o podobnym zakresie obowiązków w firmie konkurencyjnej,
wykorzystanie przez pracownika informacji poufnych pracodawcy w działalności konkurencyjnej.

Skutki naruszenia zakazu konkurencji

Następstwa naruszenia umowy lojalnościowej zależą od konkretnych okoliczności sprawy, w szczególności zachowania pracownika. Naruszenie umowy o zakazie konkurencji może skutkować:

karą porządkową niematerialną, tj. naganą lub upomnieniem,
zmianą umowy,
wypowiedzeniem umowy o pracę przez pracodawcę, także bez zachowania okresu wypowiedzenia, jeśli zostanie zakwalifikowane jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych,
odpowiedzialnością odszkodowawczą, której przesłankami będą:

niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków wynikających z umowy lojalnościowej,
wina pracownika (nieumyślna lub umyślna),
powstanie szkody po stronie pracodawcy,
związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zakazu a szkodą poniesioną przez pracodawcę.