Prokurent. Kim jest prokurent w spółce?

Prokurent w spółce to osoba, która na podstawie specjalnego pełnomocnictwa (tzw. prokury) reprezentuje firmę przed sądami, urzędami czy kontrahentami. Prokury udziela przedsiębiorca. Trzeba mieć na uwadze, że prokurent ma bardzo szerokie uprawienia, dlatego powinna to być zaufana osoba. Jakie uprawnienia ma prokurent? Jaka jest jego odpowiedzialność? Odpowiadamy.

Spis treści

• Kim jest prokurent w spółce i kto może nim zostać?
• Rodzaje prokury
• Powołanie prokurenta – ustanowienie a udzielenie prokury
• Jakie uprawnienia ma prokurent w spółce ?
• Zakres prokury
• Odpowiedzialność prokurenta
  • Odpowiedzialność prokurenta w spółce z o.o. Falsus procurator
  • Wina jako podstawa odpowiedzialności prokurenta w spółce z o.o.
  • Odpowiedzialność prokurenta na innych podstawach
• Jak odwołać prokurę?

Kim jest prokurent w spółce i kto może nim zostać?

Prokurent w spółce to osoba, która działa w jej imieniu i reprezentuje ją na podstawie specjalnego pełnomocnictwa zwanego prokurą.

Prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent działa bezpośrednio w imieniu przedsiębiorcy, w sposób zbliżony do działania wspólnika lub zarządu, z bezpośrednim skutkiem dla reprezentowanego przedsiębiorcy.

Między przedsiębiorcą a prokurentem musi istnieć zatem szczególny stosunek zaufania, który pozwala prokurentowi działać w sferze prawnej przedsiębiorcy. Warunkiem istnienia stosunku zaufania są odpowiednie cechy i kwalifikacje prokurenta do prawidłowego wykonywania prokury i w sposób ściśle odpowiadający interesom przedsiębiorcy. Z tego też względu prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Rodzaje prokury

Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Swoim zakresem obejmuje ona umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Wśród rodzajów prokury można wyróżnić prokurę samodzielną (lub inaczej samoistną) oraz prokurę łączną (w tym właściwą i prokurę łączną niewłaściwą). Prokura samoistna pozwala na samodzielne dokonywanie czynności sądowych i pozasądowych przez jednego prokurenta. Prokura łączna właściwa charakteryzuje się koniecznością działania w imieniu mocodawcy łącznie z innym prokurentem.  Z kolei prokura niewłaściwa uprawnia do działania z innym prokurentem lub członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem osobowej spółki handlowej.

Powołanie prokurenta – ustanowienie a udzielenie prokury

Pojęcie ustanowienia oraz udzielenia prokury wywołuje niekiedy niemałe zamieszanie wśród członków zarządu spółki. Otóż należy podkreślić, że pojęcia te nie są tożsame. Jednak ustanowienie prokury wiąże się oczywiście z jej udzieleniem. Na czym więc polega różnica?

Ustanowienie prokury należy do stosunków wewnętrznych spółki i jest czynnością, która poprzedza jej udzielenie. W spółkach osobowych decyzja o ustanowieniu prokury jest podejmowana w drodze uchwały wspólników, natomiast w spółkach kapitałowych — w drodze jednomyślnej uchwały zarządu. Dopiero po ustanowieniu prokury można podjąć czynności związane z jej udzieleniem konkretnej osobie.

Udzielenie prokury jest czynnością, która wywołuje skutki zewnętrzne i odbywa się zgodnie z ustalonymi w spółce zasadami reprezentacji.

Jakie uprawnienia ma prokurent w spółce ?

Zarządzanie spółką to nie lada wyzwanie. Niekiedy jedna osoba nie jest w stanie dopilnować wszystkich kwestii. W takiej sytuacji warto rozważyć ustanowienie prokurenta, który przejmie część ustalonych obowiązków.

Prokurent w spółce ma więc prawo i jednocześnie obowiązek dokonywania wszelkich czynności sądowych i pozasądowych, które wiążą się z przedsiębiorstwem mocodawcy. Istnieje jednak kilka czynności, których prokurent dokonać nie może na podstawie samej prokury. Do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do konkretnej czynności.

Zakres prokury

Zakres prokury jest stosunkowo szeroki. Obejmuje zarówno czynności sądowe, np. reprezentacja spółki w postępowaniu sądowym oraz pozasądowe, np. zawieranie umów czy zaciąganie zobowiązań. Zgodnie z założeniem ustawodawcy, co do zasady niemożliwe jest ograniczenie prokury ze skutkiem względem osób trzecich.

Ustawodawca wyodrębnił pewną grupę spraw, do których prokurent, na mocy samej prokury, nie ma uprawnień. Do ich zrealizowania potrzebuje oddzielnego pełnomocnictwa. Są to:

• zbycie przedsiębiorstwa,
• oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania,
• zbycie nieruchomości,
• obciążenie nieruchomości.

Zakres odpowiedzialności prokurenta jest związany z zakresem prokury i ewentualnie udzielonych pełnomocnictw w czasie jej obowiązywania. Dopóki więc działa w obszarze prokury (wspomnianych ewentualnych pełnomocnictw), nie ponosi odpowiedzialności za swoje zachowania.

Odpowiedzialność prokurenta

Omawiając rolę prokurenta w spółce, nie sposób pominąć kwestii jego szeroko pojętej odpowiedzialności.

Należy pokreślić, że prokurent nie odpowiada za zobowiązania spółki na takiej samej zasadzie jak jej zarząd, czyli subsydiarnie. Odpowiedzialność prokurenta związana jest zasadą winy. Oznacza to, że odpowiada on wyłącznie za swoje własne działania lub zaniechania wobec spółki, w tym takie, które mogły spowodować szkodę spółki. Jeśli dopuści się on działań, które mogłyby spowodować szkodę dla spółki lub innych podmiotów, wówczas ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą.

Odpowiedzialność prokurenta w spółce z o.o. Falsus procurator

Przekroczenie zakresu prokury, w zależności od rodzaju czynności prawnej, aktualizuje określone konsekwencje. W przypadku umów wskazana w art. 103 kc odpowiedzialność prokurenta, który przekroczył zakres uprawnień, jest uzależniona od potwierdzenia czynności prawnej przez mocodawcę. Oznacza to, że jeśli czynność prawna, której dokonał prokurent z drugą osobą, nie zostanie potwierdzona, to kontrahent może wystąpić o:

• zwrot korzyści uzyskanych przez takiego prokurenta w wykonaniu umowy; roszczenie powstaje niezależnie od świadomości kontrahenta co do zakresu umocowania prokurenta,
• o naprawienie szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania, lub o przekroczeniu jego zakresu – powstaje tylko wtedy, gdy czynności prawnej dokonała osoba, która nie wiedziała o braku umocowania po stronie prokurenta.

Co ważne, odpowiedzialność prokurenta ma tu charakter obiektywny i jest niezależna od jego stanu wiedzy oraz motywacji. Ponosi on odpowiedzialność na powyższej podstawie nawet, jeśli nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł wiedzieć, że działa bez umocowania. Poszkodowanego nie obciąża obowiązek wykazania, że działanie drugiej strony było zawinione.

Co do skutków jednostronnych czynności prawnych, ta dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub przekraczająca umocowanie jest nieważna (art. 104 kc). W praktyce najczęściej dotyczy to wszelkiego rodzaju oświadczeń (np. ogłoszenie przetargu) oraz przekształceń formy prowadzenia działalności. Ewentualna odpowiedzialność takiego prokurenta może być oparta na:

• przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu i czynach niedozwolonych,
• albo na art. 103 § 3 kc (przez analogię).

Niezależnie od wybranej podstawy odpowiedzialności, prokurent będzie zobowiązany do zwrotu wszelkich korzyści, jakie otrzymał z tytułu dokonanej czynności i naprawienia szkody (na ogólnych zasadach odpowiedzialności deliktowej – art. 415 i nast.) albo jedynie w granicach ujemnego interesu umowy, na podstawie art. 103 § 3 kc.

Wina jako podstawa odpowiedzialności prokurenta w spółce z o.o.

Póki prokurent działa w obszarze udzielonego mu pełnomocnictwa, nie ponosi odpowiedzialności za swoje działania. Kiedy jednak przekroczy zakres umocowania jak również wtedy, gdy będzie działał w imieniu spółki po wygaśnięciu udzielonej mu prokury, ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy (art. 415 kc). Dla przypisania prokurentowi odpowiedzialności na zasadzie winy muszą wystąpić:

• szkoda,
• związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem prokurenta (działaniem/zaniechaniem),
• wina prokurenta.

Wina w zachowaniu prokurenta musi dotyczyć go bezpośrednio. Chodzi więc o odpowiedzialność za jego własne czyny, a wspomniany związek przyczynowy musi być adekwatny, czyli stanowić normalne następstwo działania lub zaniechania prokurenta. Prokurent będzie odpowiadał zarówno za utracone korzyści, jak i straty przedsiębiorcy.

Odpowiedzialność prokurenta na innych podstawach

Często poruszaną kwestią, ze względu na specyfikę regulacji, jest odpowiedzialność prokurenta na innych podstawach niż powyżej wskazane. W tym znaczeniu trzeba zauważyć, że prokurent:

• nie odpowiada na podstawie art. 299 ksh – podstawa ta została rozciągnięta na likwidatorów, co wprost wynika z art. 299¹ ksh, nie na prokurentów, czyli prokurent nie odpowiada za zobowiązania spółki,
• nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe swojego mocodawcy,
• nie odpowiada za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, tj. na podstawie art. 21 ust. 2 Prawa upadłościowego – Sąd Najwyższy w tezie orzeczenia z 15 marca 2013 roku o sygn. akt V CSK 177/12 wskazał, że prokurent ma prawo, a nie obowiązek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Zmiana przepisów wprowadzona 1 stycznia 2016 roku jednoznacznie przesądziła o braku takiej odpowiedzialności prokurenta.

Jak odwołać prokurę?

Wiemy już, czym jest ustanowienie i udzielenie prokury oraz w jaki sposób do obu tych czynności dochodzi. W jaki sposób prokurent może zostać odwołany z pełnionej w spółce funkcji?

Odwołanie prokury jest jednostronną czynnością prawną. Aby więc tego dokonać, mocodawca powinien złożyć prokurentowi stosowne oświadczenie woli. Odwołanie prokurenta następuje z chwilą, w której otrzyma on oświadczenie o odwołaniu prokury. Ważne jest, aby otrzymał je w taki sposób, by po prostu mógł się z nim zapoznać. Nie ma tu więc miejsca na żadne domniemania.

Co istotne, dopuszcza się także złożenie oświadczenia woli w przedmiocie odwołania prokurenta innej osobie (np. kontrahentowi, wobec którego przedsiębiorca był reprezentowany przez prokurenta) czy też po prostu w drodze wniosku do rejestru o wykreślenie prokury. Oczywiście w każdym przypadku ze względów praktycznych uzasadnione jest poinformowanie prokurenta o odwołaniu prokury.

Tak czy inaczej, przepisy nie narzucają konieczności stosowania formy szczególnej w przypadku oświadczenia o odwołaniu prokury. Dlatego też przyjmuje się, że może mieć dowolną formę.

Jeśli zainteresował Cię powyższy wpis i chcesz wiedzieć więcej na poruszony w nim temat, zapraszamy do współpracy z nami. Specjaliści z naszego biura rachunkowego w Łodzi są do Twojej dyspozycji, skontaktuj się już dzisiaj i daj sobie pomóc.